IT’s HARD TO BE A TRANSFORMATOR (over Yoko Ono deel 1)

Vandaag wordt Yoko Ono 92 jaar. Hiep hiep hooray!

Als Toni Morrison nog geleefd had zou ze vandaag 94 worden. Ze stierf echter al in 2019, toen ze 86 was. Hallelujah.
Als Audre Lorde nog leefde werd ze ook op deze dag, 18 februari dus, 91 jaar. Maar ze stief echter al in 1992, toen ze 58 was, veels en veels te jong.

Toni is uit 1931, Yoko is uit 1933 en Audre uit 1934. Wat een drietal: bijna te groot voor één dag – ook al is het niet hetzelfde jaar.. Je zou bijna willen uitzoeken wie geboren werd op 18 februari 1932, want dat lijkt me dan nu de missing link.

Versterkers waren ze / zijn ze (alledrie)
En ze transformeerden ieder op de eigen manier de Westerse wereld – hoedanook, vanuit het simpelweg ‘de Ander’ zijn.

Audre doordat ze de Zwarte Queer vrouw stem gaf en als geen ander wist te benoemen wat uitsluiting doet en hoe precies het werkt als systeem. Toni Morrison lijkt nu – nadat ze de Nobelprijs won – alleen waardering te oogsten, maar -lees mijn essay De Kleine Morrison (Atlas Contact 2022) / El Laberinto Morrison (Kaotica Libros 2024) er maar op na….- bij leven riep ze bij velen weerstand en jaloezie op. Iemand als Alice Walker is daar pijnlijk eerlijk over in haar dagboeken.
En Yoko… – Ik was vier en ik wilde geen heks zijn. En als ik aan een heks dacht of aan een ‘stoute madam’, zoals mijn tante de nieuwe vrouw van mijn oom noemde, dan verscheen het beeld voor me van een vrouw met lang zwart haar, die op Yoko Ono leek. Zo sterk werkte het demoniserende narratief dus door op mijn vierjarige ik. En het kostte me zeker drie decennia om te zien wat het waard was (en wat niet).

Door de stereotiepe typeringen in sprookjes leren kleine meisjes vanaf dat ze heel jong zijn dat stiefmoeders kwaadaardig zijn én dat heksen slecht zijn in plaats van de krachtige, wijze en emotie-versterkende vrouwen die ze werkelijk zijn.
Alledrie Toni, Audre en Yoko riepen weerstand op in de wereld. (En of…/en hoe…)
En alledrie lieten ze zich hierdoor niet klein krijgen en bleven ze zich voortdurend uitspreken en/of verdroegen ze de tegenwind.

Een transformator zijn is pittig. En als je zoals deze drie daarbovenop ook nog de emoties van anderen en/of misstanden versterkt (wat bij transformatie hoort) is het dubbel zo hard. Helaas weet ik daar veel over – zie mijn volgende boek: het heet ‘Vogelvrij’.

Maar van deze drie vrouwen van kleur kreeg Yoko Ono de meeste drek over zich heen als 1) de veronderstelde veroorzaker van de breuk in het huwelijk van John Lennon met blonde Cynthia aka de onschuld zelve én 2) als de veronderstelde controversiële veroorzaker van de breuk binnen de Beatles. Ja, de storm brak los.
Het is de moeite waard je te verdiepen in de misogyne en racistische basis onder de wereldbreed gedragen haat jegens Yoko Ono. Hoe ver dat gaat – alsook de ontkenning van haar creatieve genius, is haast niet te geloven…

Omdat Yoko de enige van ons drietal is waarover ik nooit eerder schreef (en best veel weet) wil ik de komende dagen een beetje schrijven over wat ik las over haar. Mijn interesse in haar werk, kunst en leven begon al in 2013, dus ik ben nu zo’n 12 jaar (bewust) een Yoko fan.
Toen ik me in haar ging verdiepen leerde ik hoezeer het dominante narratief haar als zondebok gebruikt heeft voor de breuk tussen de Beatles (en nog veel meer). Het is niet zo dat ik ga beweren dat Yoko Ono heilig is of wilde dat de Beatles samenbleven.
Maar wat ze op haar bord kreeg was/is onevenredig groot. Uit de ontwikkeling van Johns smaak, muziek en visie nadat hij een relatie met Yoko begon, valt af te leiden dat Yoko inderdaad veel invloed op John had, waardoor hij wellicht besloot een andere kant op te ontwikkelen. Legitiem lijkt me.
En Yoko was avantgarde en een jazz-liefhebber. Naar verluidt vond ze de pop van de Beatles niet bijzonder interessant. – ik geef ook toe dat ik de Beatles muziek ook pas met de loop van de jaren leerde te waarderen: lange tijd vond ik het ook te simpel klinken (en te braaf).

Wat ik enorm bewonder aan Yoko is dat ze zich nooit heeft laten verleiden tot kwaadsprekerij en hoe lang ze het gooien van drek van zowat Jan en Alleman getolereerd heeft. Maar als je meer leest over haar leven en hoe ze de bombardementen van 1945 op Tokyo overleefde, weet je ook meteen ‘she’s been through worse’…
Tegelijkertijd vrees ik ook hoe traumatisch het juist daarom moet zijn geweest voor haar om dan dertig jaar later een bombardement van haat over je heen te krijgen.
En dan nog dat traumatische verlies van John – gevolgd door nog meer haat.
Ik dacht aan hoe van der Kolk (*) stelt: trauma herhaalt zich- hoedanook…

(wordt vervolgd)

Als je je nooit echt verdiept hebt in de transformator cq versterker die ze is, begin dan eens met deze documentaire te kijken:

The Real Yoko Ono (2001), documentary of Ursula Macfarlane
* (Bessel van der Kolk)